هوتگ ها عنصری حذف ناشدنی از زندگی مردم منطقه دشتیاری هستند که لازم است برای کاهش خطرات ناشی از آن ها و استفاده بهینه تر ساماندهی شوند.
محمد آمره| پایگاه اطلاع رسانی شورای عالی استان ها| هوتک یا هوتگ ها اقدامی هوشمندانه برای مهار و مدیریت آب در منطقه دشتیاری و چابهار استان سیستان و بلوچستان هستند. از هزاران سال پیش مردم منطقه برای همزیستی با محیط خشک و خشن منطقه و کاهش خطرات سیلاب‌های فصلی و تأمین منابع آب خود در طول سال هوتگ ها را ابداع کردند که با توجه به کارایی آن تاکنون حفظ شده است. مردم منطقه برای دوری از خطرات سیلاب خانههای خود را بر بالای تپه‌های مصنوعی می‌سازند و گودال‌های ایجادشده از خاک‌برداری را تبدیل به منبع جمع‌آوری آب می‌کنند که از 5 تا 20 متر عمق دارد. این گودال‌ها در زمان بارندگی و سیلاب پر از آب می‌شوند تا در فصل‌های خشک سال به جریان زندگی در این منطقه بیابانی کمک کنند. از آب موجود در هوتگ ها برای آشامیدن، شست‌وشو، آبیاری درختان و باغات، کشاورزی، تأمین آب حیوانات اهلی و وحشی به‌صورت مستقیم و تعدیل آب‌وهوای منطقه و ایجاد خرده اقلیم و کنترل شن‌های روان استفاده می‌شود. ازاین‌رو از اهمیت بالایی در زندگی مردم منطقه برخوردار است؛ اما این اقدام هوشمندانه مانند بسیاری از دست‌ساخته‌های انسان خالی از خطر و اشکال نیست. سالانه تعداد زیادی از کودکان و زنان منطقه در این گودال‌های پر آب غرق می‌شوند و از سوی دیگر استفاده مشترک دام و انسان از این آب سبب گسترش بیماری‌های مشترک انسان و حیوان می‌شود؛ بنابراین لازم است با توسعه دانش و پیشرفت انسان این دست‌ساخته‌های حیاتی انسان نیز به‌روزرسانی شوند تا مشکلات آن به حداقل برسد. شه بخش گرگیج عضو شورای شهرستان چابهار و نماینده استان سیستان و بلوچستان در شورای عالی استانها معتقد است ساماندهی این هوتگ ها سبب کاهش خطرات و افزایش بازدهی آن می‌شود. در ادامه گفت‌وگو با این نماینده مردم را می‌خوانیم:
*جناب آقای گرگیج هوتگ چیست و در کدام مناطق وجود دارد؟
در منطقه بزرگ دشتیاری شامل شهرستان دشتیاری، قسمتی از بخش تلنگ شهرستان قصر قند، دهستان پیر سهراب بخش مرکزی چابهار و بخش پلان است دو رودخانه کاجو و باهو در آن جریان دارد. ازاین‌رو منطقه سیل‌خیزی است. مردم به تجربه فهمیده‌اند که برای در امان ماندن از آسیب سیل باید خانههای خود را در بلندی بسازند اما ازآنجایی‌که به‌صورت طبیعی پستی‌وبلندی وجود ندارد و منطقه دشت هموار است مردم به‌صورت مصنوعی اقدام به ایجاد تپه‌هایی می‌کنند تا خانههای خود از خطر سیلاب در امان بمانند. به‌تبع ایجاد تپه‌ها، گودال‌هایی نیز شکل می‌گیرند که در هنگام وقوع سیل پر آب می‌شوند و تا ماه‌ها و حتی سال‌ها آب موردنیاز منطقه را ذخیره می‌کند. اصطلاحاً به این چاله‌ها هوتگ گفته می‌شود و با توجه به اینکه آب زیرزمینی یا چشمه در این منطقه وجود ندارد در ادامه زندگی منطقه بسیار تأثیرگذار است. مردم از آب هوتگ های برای کاشت درخت، آبیاری درختان خرما، سیراب کردن احشام و آب آشامیدنی و نظافت استفاده می‌کنند. در اصل هوتگ ها یک اقدام هوشمندانه برای سازگاری با محیط خشک و بیابانی منطقه است.
*با توجه به حجم آب موجود در هوتگ ها خطراتی ازجمله غرق شدن مردم نیز گزارش شده است. با توجه به خطری که برای ساکنین این مناطق دارد آیا حفظ هوتگ ها منطقی است؟
غرق شدن انسان تنها مشکل هوتگ ها نیست. در اصل این ابتدایی‌ترین شیوه و برای زنده ماندن در محیط خشک این منطقه است که مردم به‌صورت تجربی و با استفاده از ساده‌ترین امکانات ساخته‌اند. نه اینکه بهترین راهکار باشد. ازآنجایی‌که هوتگ ها مورداستفاده مشترک و هم‌زمان حیوان و انسان هستند آلودگی‌های زیادی دارند که ممکن است باعث انتقال بیماری‌های دامی به انسان شود. غرق شدن کودکان و حتی بزرگ‌سالان هم که شاید بدترین مشکل این گودال‌های پر آب باشد. این بسیار دردناک است کودکان و زنانی که برای برداشتن آب به هوتگ ها می‌روند ممکن از دیگر به خانه بازنگردند و خانواده با جسم بی‌جان آن‌ها در سطح آب مواجه شوند. در برخی از موارد هم کودکان برای بازی به کنار آب می‌روند و چون این روستاها فاقد محل بازی مناسب برای کودکان هستند اتفاقات ناگواری می‌تواند برای آن‌ها رخ دهد. یا ممکن است برای استحمام به داخل آب بروند و غرق شوند؛ بنابراین افزون بر زندگی سخت مردم روستا، امنیت جانی روانی هم از مردم سلب شده است؛ یعنی هرلحظه ممکن است کودکی برای بازی به بیرون رود و دیگر بازنگردد و خانواده یا خانواده‌هایی را داغدار کند.
از طرفی دیگر استفاده از آب کثیف و آلوده می‌تواند در بلندمدت بر سلامت مردم تأثیر بگذارد و حتی از رشد درست کودکان جلوگیری نماید یا عوارض دیگری داشته باشد؛ اما مردم چاره‌ای ندارند و در نبود خدمات دولتی مجبور به استفاده از این شیوه هستند. 405 روستا با جمعیت بیش از 200 هزار نفر در منطقه بزرگ دشتیاری از شبکه لوله‌کشی آب آشامیدنی بی‌بهره است.
*خب راه‌حل برطرف کردن این مشکلات چیست؟
ببینید مسئله مهمی که وجود دارد اهمیت هوتگ ها برای ادامه زندگی در این منطقه است؛ یعنی به‌هیچ‌وجه نمی‌شود این هوتگ ها یا گودال‌های مصنوعی پر از آب را از زندگی مردم منطقه حذف کرد. در اصل این هوتگ ها نه‌تنها در جریان و ادامه زندگی مردم بلکه در ادامه زندگی حیاط وحش هم مؤثر است. اگر این هوتگ ها نباشند شاید تا کیلومترها آبی برای تأمین نیاز حیوانات و پرندگان وجود نداشته باشد. وجود باغ‌ها و درختان و گیاهان محدود و یا دام داری مردم نیز وابسته به بودن هوتگ هاست؛ بنابراین حتی در صورت لوله‌کشی هم حفظ این هوتگ ها برای حفظ زندگی در منطقه ضروری است.
*پیشنهاد شما چیست؟
بهترین راه‌حل این مسئله ساماندهی هوتگ هاست؛ یعنی در عین حفظ این منابع حیات در منطقه می‌تواند آن‌ها را محصور کرد؛ بنابراین لازم است دولت یک متولی مشخصی تعیین کند و اعتبار موردنیاز برای ساماندهی را تأمین نماید. در این صورت می‌شود دور هوتگ ها را فنس کشی کرد و محل‌هایی برای دام و طیور و محلی برای استفاده انسان ایجاد کرد. در این صورت هم خطر غرق شدن از بین می‌رود و هم احتمال ابتلای مردم به بیماری‌های مشترک انسان و حیوان از بین می‌رود؛ و ازآنجایی‌که دام‌ها نمی‌توانند وارد آب شوند. آبی نسبت به قبل تمیزتر می‌شود تا آسیب کمتری به مردم منطقه در هنگام آشامیدن وارد شود.
*خب ازنظر شما چه سازمانی باید مسئولیت تأمین هزینه یا ساماندهی را بر عهده بگیرد؟
به نظر من دهیاری‌ها بهترین گزینه برای ساماندهی هستند. چراکه خودشان درگیر این مشکل هستند و دغدغه مند. ازاین‌رو می‌توانند باکیفیت‌ترین کار را ارائه کنند؛ اما ازآنجایی‌که دهیاری‌ها منابع درآمدی ندارند باید از سوی دولت تأمین مالی شوند. سازمان همیاری شهرداری‌های کشور، وزارت کشور، جهاد کشاورزی، اداره کل منابع طبیعی و شرکت آب منطقه‌ای می‌توانند هزینه‌های مالی این پروژه را تأمین کنند که هزینه بسیار اندکی نسبت به بودجه کل این‌هاست؛ بنابراین لازم است کمیته‌ای مشترک برای همکاری تشکیل شود و این مسئله در کوتاه‌ترین زمان حل شود. حتی می‌شود برای ذخیره آب بیشتر این هوتک ها را عمیق‌تر کرد و سیستم ابتدایی تسویه آب برای استفاده مردم و یا سیستم آبیاری قطره‌ای برای توسعه کشاورزی و تقویت اقتصاد منطقه در کنار این هوتگ ها تعبیه کرد؛ بنابراین می‌شود طوری این هوتگ ها را ساماندهی کرد که مردم برای برداشت آب به‌صورت مستقیم به گودال‌ها مراجعه نکنند بلکه با کارگزاری پمپ‌های مکنده آب را به حوضچه‌هایی امن و بی‌خطر منتقل کرد تا مورداستفاده مردم قرار گیرد.
*بااین‌وجود ساماندهی هوتگ ها به این زودی اتفاق نخواهد افتاد و نیازمند هماهنگی دستگاه‌های اجرایی است. توصیه شما به مردم منطقه چیست؟
خب خانوادهها هم باید رعایت کنند. زمانی که خطر جانی وجود دارد مردم باید بیشتر احتیاط کنند و از کودکان خود بیشتر مراقبت کنند تا چنین اتفاق‌هایی به کمترین میزان برسد. هرچند باید مشکل به‌صورت ریشه‌ای برطرف شود چراکه بخشی از مشکل با توجه خانوادهها حل می‌شود و باقی در اختیار مردم نیست. ما در نقطه دیگری از کشور چیزی به نام هوتگ نداریم و جایی نیست که انسان و حیوان از یک آبشخور استفاده کنند که کاملاً غیربهداشتی است. من مطمئن هستم هیچ مسئولی حاضر نیست حتی یک لیوان از این هوتک ها آب بنوشد درحالی‌که مردم هرروز از این آب استفاده می‌کنند.
*هوتگ ها تا چه مدت آب را نگه می‌دارند؟ آیا همیشه وجود دارند؟
اگر بارندگی نباشد هوتگ ها هم خشک می‌شوند. خوشبختانه در چند سال اخیر بارندگی خوب بود و هوتگ ها هم پر از آب شدند اما در دوره خشک‌سالی این گودال‌ها هم خشک می‌شوند. درست است که هوتگ ها اکنون قربانی می‌گیرند اما اگر این گودال‌ها خشک شوند یک فاجعه زیست‌محیطی رخ می‌دهد و زندگی در این منطقه بسیار سخت است و وضعیت بحرانی‌تر می‌شود. در اصل مردم و حیوانات دیگر آبی برای آشامیدن ندارند. بیش از 200 هزار نفر دسترسی به آب آشامیدنی سالم ندارند و این یک ایراد بزرگ است که باگذشت چند دهه هنوز نتوانسته‌ایم آب آشامیدنی سالم که از نیازهای اولیه انسان است را تأمین کنیم. این درحالی است که هزینه زیادی برای ساماندهی هوتک ها یا تأمین آب آشامیدنی موردنیاز مردم لازم نیست و می‌شود هرسال بخشی از این مشکلات را حل کرد. از طرفی دیگر این هوتگ ها نیازمند لایروبی هستند و با توجه به گذشت سالیان دراز از عمر آن‌ها رسوب گرفته و پرشده‌اند؛ یعنی همین شرایطی که مردم ایجاد کرده‌اند هم در حال نابودی است و باید فکری جدی برای حل مشکل آب منطقه کرد.
بنابراین باید تأکید کنم که هوتگ یک اقدام هوشمندانه برای ذخیره آب و حفظ زندگی در منطقه است و اگر اکنون خطرات و مشکلاتی دارد به دلیل عدم ساماندهی است. ازاین‌رو با ساماندهی این گودال‌ها می‌شود اقتصاد منطقه را دگرگون کرد و خطرات را به کمترین میزان رساند.
پایان پیام/1
