شورای عالی استانها: ایران در کمربند خشک و بیابانی قرارگرفته است و در طول تاریخ با یکی از اصلی ترین چالش ها یعنی خشکسالی دست و پنجه نرم کرده است، به صورتی که داریوش شاه در کتیبه دیوار جنوبی کاخ آپادانا به می گوید: «اهورامزدا این کشور را از دشمن، از خشک سالی و از دروغ حفظ کناد». این کتیبه نشان می دهد خشکسالی سابقه ای کهن در این سرزمین دارد و مربوط به دیروز و امروز نیست.

از سوی دیگر با تجزیه امپرواتوری ها و پیدایش کشورها جدید، رودهایی که کیلومترها در میان کوه و دشت و بیابان حرکت می کنند و سرزمین ها را سیراب می کنند در مالکیت بیش از یک کشور قرار گرفته است. از این رو در سال های اخیر توسعه تکنولوژی و افزایش خشکسالی و تغیر الگوی بارش سبب شده است کشورها نسبت به کنترل منابع آبی خود اقدام کنند و این مسئله باعث خشکسالی در پایین دست رودخانه ها و گاها نابودی تمدن می شود.

در جدیدترین اقدام فاز چهارم سد کمالخان بر روی رودخانه هیرمند که بخش سیستان ایران را سیراب می کند در کشور افغانستان به بهره برداری رسیده است و آنچه از سخنان رئیس جمهور این کشور بر می آید این است که افغانستان می خواهد در قبال در آزادسازی آب از ایران نفت بگیرد. از این رو به سراغ عزیز سارانی نماینده استان سیستان و بلوچستان در شورای عالی استان ها و عضو شورای شهر زابل رفته ایم تا از تاثیر آب گیری سد کمالخان بر دشت سیستان و زندگی مردم این خطه از کشورمان بدانیم که در ادامه می خوانید:

*لطفا برای ورود به بحث و آشنایی مخاطب پیشینه ای از درگیری ایران و افغانستان بر سر آبی هیرمند بگویید

ایران و افغانستان تاکنون بر سر تقسیم آب رودخانه هیرمند 3 معاهده امضا کرده اند که متاسفانه هر 3 از سوی کشور افغانستان نادیده گرفته شده است. در اصل اولین مشکل آبی میان دو کشور پس از جدایی هرات از ایران و خروج کنترل سرچشمه هیرمند از اختیار ما به وجود آمد. پس از تجزیه هرات، ژنرال گلد اسمیت انگلیسی برای تعیین مرز ایران و افغانستان به عنوان حَکم تعیین شد و آب هیرمند را به صورت مساوی تقسیم کرد که این حکمیت به تصویب دو کشور رسید. پس از انقراض حکومت قاجار و در دوره پهلوی اول از سوی افغانستان مشکلاتی بر سر قرارداد به وجود آمد و در مذاکراتی که صورت گرقت مقرر شد آبی که به بند کمالخان می رسید میان ایران و افغانستان به صورت مساوی تقسیم شود و افغانستان حق نداشت علاوه بر کانال های موجود، کانال یا نهر جدید حفر کند.

با گذشت زمان، افغانستان به این بهانه که ایران بیش از افغانستان آب دریافت می کند بار دیگر معاهده را زیر سوال برد و تلاش کرد حق آبه ایران را ندهد، از این رو در دوره پهلوی دوم نیز بار دیگر مذاکراتی صورت گرفت و در نهایت مقرر شد در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب (معادل ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال) سهم سیستان و دریاچه هامون باشد. این رژیم حقوقی تا کنون پابرجاست اما اکنون با احداث سد کمال خان می بینیم که حق آبه ایران تهدید می شود.

*این حق آبه چقدر برای ایران اهمیت دارد؟

خب، همانطور که می دانیم بخش زیادی از سیستان و همچنین دریاچه هامون از هیرمند تغذیه می کند و از آنجایی که شغل اصلی مردم منطقه کشاورزی است وابستگی زیادی به آب هیرمند دارند و اگر این حق آبه قطع شود ضمن خشک شدن کامل دریاچه هامون، سیستان دیگر جایی برای زندگی نیست و مردم باید به شهرها و استان ها دیگر مهاجرت کنند. البته می شود اقدامات دیگری برای جایگزین کردن آب انجام داد اما بسیار پرهزینه است و کافی نخواهد بود.ب

*چه اقداماتی؟

برای مثال می توان از آب ژرف بهره برد آب ژرف به نوعی رودخانه زیر زمینی آب شیرین است که در صورت دسترسی به آن حجم زیاد و تجدید شونده ای دارد و آنچه که از تحقیقات اولیه بر می آید در سیستان وجود دارد اما تاکنون اقدامات انجام شده به نتیجه مطلوب نرسیده است. همچنین بحث هایی برای انتقال آب از دریای عمان به سیستان و جود دارد که ضمن داشتن هزینه بالا به این زودی امکان پذیر نیست و ممکن است سال‌ها طول بکشد. و نکته مهم اینکه هیچکدام از اینها نمی توانند جایگزین هیرمند شوند.

*احداث سد کمالخان چه تاثیری بر وضعیت سیستان دارد؟

سد کمال خان که بر روی رود هیرمند در غرب افغانستان ساخته شده است 4 مرحله از سال 1345 آغاز شده و در نهایت در آغاز سال 1400 مرحله چهارم آن به بهره برداری رسید که کنترل کامل آب هیرمند را در اختیار افغانستان قرار می دهد. رئیس جمهور افغانستان در افتتاح این سد رعایت تامین حق آبه ایران را تضمین کرده است اما آنچه که از سخنان وی بر می آید این است که می خواهد در قبال آب از ایران امتیازهایی از جمله انرژی رایگان و دسترسی به دریای آزاد از طریق بند چابهار بگیرد. درست این بود که ایران از احداث کامل این سد جلوگیری می کرد تا به عنوان ابزار فشار علیه کشور استفاده نشود اما اکنون که ساخته شده است دولت جمهوری اسلامی ایران باید با قدرت در برابر زیاده خواهی ایستادگی کند، چراکه افغانستان بیشتر از ما به سرزمین ایران نیاز دارد و ما همسایه خوبی برای این کشور جنگ زده بوده ایم.

پس چه باید کرد؟

ببینید اولا که دریاچه هامون یک دریاچه بین المللی است و در صورت خشک شدن کامل می تواند منطقه را تحت تاثیر قرار دهد از این رو سازمان های بین المللی باید به این مسئله واکنش نشان دهند و از سوی دیگر ایران و افغانستان معاهده مصوب دارند که در نهادهای بین المللی ثبت شده است و افغانستان موظف به انجام آن است و در غیر این صورت ایران می تواند به مراجع بین المللی شکایت کند که البته این کار درستی نیست و موجب اختلاف میان دو کشور می شود. از این رو به بنظر من ایران باید به صورت دیپلماتیک مشکل را حل کند.

*تبعات قطع حق آبه ایران چیست؟

همانطور که گفتم در صورتی که حق آبه سیستان و هامون قطع شود دریاچه هامون خشک می شود و طوفان شن آغاز می شود که می توان غرب افغانستان را نیز تحت تاثیر قرار دهد. از سوی دیگر مردم شغل خود که همان کشاورزی است را از دست می دهند و شغل جایگزینی هم وجود ندارد بنابراین یا باید مهاجرت کنند یا به قاچاق و شغل های غیر رسمی روی بیاورند و حتی جذب گروه های تروریستی شوند. افزون بر این تخلیه سیستان می‌تواند امنیت ملی کشور را تهدید کند چرا که اگر روزی دولت بیگانه بخواهد از سمت شرق به کشور هجوم بیاورد به آسانی می‌تواند تا کرمان وارد کشور شود. و یا حتی گروه های تروریستی بدون نظارت اجتماعی می توانند آزادنه در این مناطق فعالیت کرده و به قاچاق و اعمال تروریستی دست زنند. بنابراین لازم است دولت به جد پیگیر این ماجرا باشد تا حقی برای افغانستان ایجاد نشود.

پایان پیام/